Sâm Bố Chính hay còn được gọi là Sâm Thổ Hào, được truyền thống coi là một dược liệu quý giá, được sử dụng để bồi bổ sức khỏe và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Có tác dụng ôn bổ thận khí, tráng dương, cung cấp năng lượng cho cơ thể và hỗ trợ hệ thống miễn dịch.
Sâm bố chính là gì?
Sâm bố chính, còn được biết đến với cái tên Sâm Báo hoặc Sâm Thổ Hào, là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cẩm quỳ.
Nguồn gốc ban đầu của Sâm Thổ Hào là Thanh Hà, Thanh Chương, Nghệ An. Theo thời gian, các cây sâm Thổ Hào tự nhiên đã bị khai thác một cách quá mức, dẫn đến cạn kiệt nguồn tự nhiên. Để khôi phục và duy trì loại sâm quý "tiến vua," một loại dược liệu quý được sử dụng để dành tặng vua và các quý tộc từ thế kỷ 15. Được chế biến thành thuốc lần đầu tiên bởi danh y Hải Thượng Lãn Ông tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, nó thường được gọi với tên Sâm Bố Chính.
Sâm bố chínhcó thể mô tả bằng những đặc điểm như thân cây mảnh mai, lá mọc xen kẽ và có hình dạng đặc trưng của loại cây sâm.
Sâm bố chính được đánh giá cao về giá trị dược lý và được cho là có nhiều tác dụng khác nhau, bao gồm cải thiện sức khỏe, bồi bổ cơ thể, và có thể có ảnh hưởng tích cực đối với một số tình trạng sức khỏe.
Do tình trạng giảm nguồn lực tự nhiên, việc bảo tồn và phát triển loại cây Sâm bố chính là một thách thức. Các nỗ lực bảo tồn và trồng cây Sâm bố chính ngày càng trở nên quan trọng để duy trì nguồn cung và giữ gìn loài cây quý này.
Tác dụng của sâm bố chính
Theo y học cổ truyền, Sâm bố chính được miêu tả có vị ngọt, hơi nhờn và tính bình, có tác dụng vào kinh Phế và Tỳ. Nó có khả năng bổ khí, ích huyết, giảm khát, và tăng cường sự sinh tân dịch. Khi kết hợp với gạo hoặc nước gừng, nó mang lại tính ấm, bổ tỳ vị, và kích thích quá trình tiêu hóa.
Sâm bố chính thường được sử dụng để chữa trị các tình trạng như suy nhược cơ thể, kém ăn, kém ngủ, đau lưng, đau mình mẩy, ho sốt nóng, táo bón, hóa khát, thông tiểu tiện, điều kinh, cũng như một số bệnh phổi và bạch đới.
Liều lượng khuyến nghị là từ 16 đến 20g, có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.
Trong quá khứ, Hải Thượng Lãn ông đã sử dụng rễ Sâm bố chính kết hợp với các loại thuốc khác để điều trị các triệu chứng như ho, sốt nóng, và sự suy giảm cân nặng. Hiện nay, nhiều người sử dụng nó như một loại thuốc bổ, hỗ trợ quá trình tiểu tiện, điều kinh, và thậm chí chữa trị bệnh sốt, bệnh phổi, và bạch đới.
Ngoài ra, lá và hoa của Sâm bố chính cũng được sử dụng ngoại ô để xát chữa các vấn đề về ghẻ ngứa. Ở Trung Quốc, rễ và lá được sử dụng để chữa trị lao phổi, ho do phổi khô, sản hậu tiện bí, thần kinh suy nhược, mụn nhọt sưng lở. Liều lượng khuyến nghị là 6-12g, có thể sử dụng dưới dạng sắc uống, ngâm rượu, hoặc tán bột uống.
Sâm bố chính có mấy loại
Dựa vào màu sắc của hoa, sâm bố chính được phân thành bốn loại khác nhau:
- Sâm Bố Chính Hoa Màu Đỏ Tươi: Loại này thường mọc ở vùng đồi núi Tây Nguyên và Miền Đông Nam Bộ. Hoa của cây to, có năm cánh mỏng. Rễ ít phân nhánh và chứa hàm lượng dinh dưỡng, dược tính cao nhất trong các loại. Tuy nhiên, do thiếu sự chăm sóc và trồng riêng biệt, loại cây này đang trở nên hiếm.
- Sâm Bố Chính Hoa Màu Hồng Phấn: Thường được trồng làm cây cảnh ở đồng bằng, có dược tính ít hơn so với loại sâm bố chính có hoa đỏ tươi mọc tự nhiên trên rừng.
- Sâm Bố Chính Hoa Đỏ Hồng: Loại này phổ biến ở nhiều nơi trên cả nước, có thể phát triển tốt ở nhiều loại đất khác nhau, bao gồm cả đồi núi thấp và đất phù sa. Cây này phát triển nhanh và mang lại sản lượng lớn từ 1000 – 1200 kg trên 1000 mét vuông.
- Sâm Bố Chính Hoa Vàng: Loại này có đặc tính sinh trưởng tương đồng với các loại sâm bố chính khác, nhưng thân cây cao từ 1-2 mét và không có củ.
Dựa vào địa hình phân bố, sâm bố chính được phân thành ba loại khác nhau:
- Địa hình Núi Thấp Dưới 1000m: Sâm bố chính chủ yếu tập trung ở vùng Tây Nguyên và miền trung Việt Nam.
- Địa hình Trên Đồi Bán Sơn Địa: Bao gồm các tỉnh miền Đông Nam bộ, An Giang, Kiên Giang.
- Địa hình Đồng Bằng Phù Sa: Chủ yếu mọc ở vùng Đồng Tháp, Tiền Giang.
So sánh sâm bố chính và sâm Hàn Quốc
Sâm Bố Chính và Sâm Hàn Quốc là hai loại sâm có xuất xứ từ các quốc gia khác nhau và có những đặc điểm khác nhau về mặt hình thức, thành phần hóa học và công dụng y tế.
Xuất xứ và phân bố:
- Sâm Bố Chính: Có xuất xứ chủ yếu tại Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng núi Tây Nguyên và Miền Đông Nam Bộ.
- Sâm Hàn Quốc: Xuất xứ từ Hàn Quốc và được trồng chủ yếu ở vùng núi của bán đảo Triều Tiên.
Hình thức:
- Sâm Bố Chính: Cây thân cỏ với lá hình lông chim, có hoa màu đỏ, hồng hoặc vàng tùy thuộc vào loại.
- Sâm Hàn Quốc: Cây thân gỗ với lá to, có hoa màu vàng.
Công dụng:
- Sâm Bố Chính: Thường được sử dụng trong y học cổ truyền Việt Nam để bổ khí, ích huyết, giảm khát và cải thiện sức khỏe nói chung.
- Sâm Hàn Quốc: Nổi tiếng trên toàn thế giới với nhiều ứng dụng trong việc tăng cường sức khỏe, chống mệt mỏi, cải thiện tư duy, hỗ trợ hệ miễn dịch, và có tác dụng chống căng thẳng.
Hiện trạng và giá trị thị trường:
- Sâm Bố Chính: Hiện nay, loại sâm này đang gặp tình trạng khan hiếm do không được chăm sóc và trồng riêng biệt.
- Sâm Hàn Quốc: Là một trong những loại sâm có giá trị thị trường cao và được nhiều người tiêu dùng biết đến trên toàn cầu.
Tóm lại, Sâm Bố Chính và Sâm Hàn Quốc là hai loại sâm có những đặc điểm riêng biệt do xuất xứ, môi trường sinh sống và các yếu tố khác. Cả hai đều được coi là có giá trị trong y học cổ truyền.
Cách chế biến và sử dụng sâm bố chính
Sâm Bố Chính có thể được chế biến thành nhiều dạng khác nhau để sử dụng trong y học cổ truyền và làm thực phẩm bổ dưỡng. Dưới đây là một số cách chế biến phổ biến cho Sâm Bố Chính:
Cách chế biến sâm bố chính - Thuốc Sắc (Nước Sắc):
- Rễ sâm bố chính được làm sạch, sau đó cắt nhỏ hoặc đập nhuyễn.
- Rồi đun sôi nước, sau đó cho rễ sâm vào đun nhỏ lửa.
- Hấp thu nước sắc, có thể uống trực tiếp hoặc dùng làm nước sắc pha chế các loại thuốc khác.
Cách chế biến sâm bố chính - Thuốc Bột:
- Rễ sâm bố chính được phơi hoặc sấy khô.
- Dùng máy xay hoặc nghiền để tạo thành bột.
- Bột sâm bố chính có thể được sử dụng để trộn vào thực phẩm, nước hoặc làm thành viên đặc để dùng.
Cách chế biến sâm bố chính với Nước Mắm:
- Rễ sâm bố chính được cắt thành từng miếng nhỏ và ngâm trong nước mắm.
- Đậy kín nắp, để nước mắm thấm đều vào rễ sâm trong thời gian nhất định.
- Nước mắm sâm bố chính sau đó có thể được sử dụng để ướp gia vị hoặc nấu các món ăn.
Cách chế biến sâm bố chính với Mật Ong:
- Rễ sâm bố chính được cắt nhỏ và ngâm trong mật ong.
- Đậy nắp kín và để ngâm trong mật ong trong khoảng 1-2 tháng.
- Mật ong sâm bố chính có thể sử dụng trực tiếp hoặc trộn vào đồ uống, thực phẩm.
Cách chế biến sâm bố chính Nấu Chè:
- Rễ sâm bố chính được làm sạch và cắt thành từng miếng vừa.
- Nấu chè với các nguyên liệu khác như đường, nước, hạt lựu, đậu đen, và nấm linh chi.
- Chè sâm bố chính có thể được dùng ấm hoặc lạnh.
Cách chế biến sâm bố chính Lên Men:
- Rễ sâm bố chính được đem ủ chung với đường và nước lên men.
- Sau một thời gian ủ, có thể thu được sản phẩm giữ lại hương vị tự nhiên của sâm bố chính, có thể uống như nước ép lên men.
Sâm bố chính ngâm mật ong
Sâm Bố Chính ngâm mật ong là một trong những cách chế biến phổ biến để tận dụng các thành phần dinh dưỡng của cả hai nguyên liệu này. Dưới đây là một số tác dụng có thể được liên kết với sâm bố chính ngâm mật ong:
- Tăng Cường Năng Lượng và Sức Khỏe: Sâm bố chính ngâm mật ong được cho là có tác dụng bổ sung năng lượng và cải thiện sức khỏe tổng thể. Cả hai thành phần đều chứa nhiều dưỡng chất và có uy tín trong y học cổ truyền.
- Tăng Cường Hệ Miễn Dịch: Sâm bố chính và mật ong đều có các chất chống oxi hóa và chống vi khuẩn, giúp củng cố hệ miễn dịch. Việc kết hợp chúng có thể giúp tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
- Làm Dịu Ho và Đau Họng: Sâm bố chính ngâm mật ong có thể được sử dụng để giảm triệu chứng ho và làm dịu đau họng. Mật ong có tính chất làm dịu, trong khi sâm bố chính có thể hỗ trợ làm giảm kích thước và tử số vi khuẩn.
- Tăng Cường Chức Năng Tuần Hoàn: Sâm bố chính có thể giúp cải thiện chức năng tuần hoàn máu và hỗ trợ sự linh hoạt của các mạch máu. Mật ong cũng được cho là có ảnh hưởng tích cực đối với sức khỏe tim mạch.
- Chống Mệt Mỏi và Stress: Cả sâm bố chính và mật ong đều có tiềm năng giúp giảm mệt mỏi và stress. Các thành phần trong chúng có thể hỗ trợ cơ thể ổn định cân bằng năng lượng và giảm căng thẳng.
- Hỗ Trợ Tiêu Hóa: Mật ong có tác dụng làm dịu niêm mạc dạ dày và sâm bố chính có thể hỗ trợ tiêu hóa. Kết hợp chúng có thể mang lại lợi ích cho hệ tiêu hóa.
- Chăm Sóc Da: Việc sử dụng mật ong và sâm bố chính có thể có lợi cho làn da. Chúng có thể giúp dưỡng ẩm, làm mềm da, và có tác dụng chống vi khuẩn, giúp da khỏe mạnh.
- Hỗ Trợ Ngủ: Sâm bố chính được cho là có tác dụng làm dịu thần kinh và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Kết hợp với mật ong, có thể tạo ra một thức uống trước khi đi ngủ giúp thư giãn và nâng cao chất lượng giấc ngủ.
Nhân sâm Canadian Vita
